Heeft u zichzelf wel eens afgevraagd hoe het komt dat op elke middelbare school wel vormen van conflict voorkomen? Denkt u dan dat komt doordat bepaalde jongeren probleemgedrag vertonen en dat overal wel voorkomt of denkt u eerder dat dit komt door iets wat meer universeel is – wat overal ter wereld dezelfde oorsprong heeft?

Er zijn verschillende meningen over dit vraagstuk –en mogelijk is het ook wel een combinatie van beiden. Enerzijds zijn er natuurlijk jongeren die wellicht kampen met problemen thuis, moeite hebben met het reguleren van hun emoties of zelf met wat persoonlijke problematiek te maken hebben. Anderzijds, kunnen conflicten op scholen (denk dan bijvoorbeeld aan pesten en agressie) ook (deels) wel verklaard worden vanuit evolutionair perspectief.

Functioneel gedrag

Scholen zijn eigenlijk kleine hiërarchische systemen die door ons opgezet zijn. Jongeren gaan hier dagelijks naartoe en ontwikkelen zich hier volop. Het is volgens evolutionaire psychologen dan ook niet gek dat hier een hiërarchie ontstaat. Bovenaan de sociale ladder staan is gunstig; je hebt meer controle over bepaalde middelen (kunnen zitten aan de beste lunchtafel, veel mensen hebben die tegen je op kijken) en ook vanuit evolutionair oogpunt heb je meer kans op succes (bijvoorbeeld meer dates). Niet alleen zijn de gunstige bijkomstigheden van populair zijn door verschillende onderzoeken aangetoond, ook wordt dit in de populaire media vaak aangekaart. In films op middelbare scholen zijn de mean girls altijd degene met de meeste vriendjes en creëren de populaire jocks altijd de gunstigste omstandigheden voor zichzelf. Daar komt bij, dat tijdens de adolescentie status enorm belangrijk wordt voor jongeren. Niet alleen de angst om er niet bij te horen is volop aanwezig, ook de behoefte om belangrijk te zijn en gezien te worden is daar.  

Een middel om die felbegeerde status te verwerven, is jezelf boven anderen te verheffen. Jongeren die anderen wel eens pesten zijn in het algemeen meer populair en hebben meer dominantie. Enerzijds zou je kunnen beargumenteren dat pesten of agressie een middel kan zijn om status te verwerven, anderzijds kan het ook een middel zijn om status te behouden. Hoe dan ook, het doel (status) en het antisociale middel (pesten of agressie) houden elkaar in stand. Vanuit dit oogpunt, zijn pesten en agressie dus niet enkel probleemgedragingen maar zijn het voor jongeren ook gedragingen met een functie – ze zijn adaptief. Dat wil niet zeggen dat wij deze gedragingen positief vinden maar wel dat we inzien dat het jongeren soms ook wat opbrengt en het voor hen daarom moeilijk kan zijn om dit zomaar los te laten.

Hetzelfde doel maar andere middelen

Het is daarom belangrijk dat we deze jongeren prosociale middelen leren om toch hun begeerde status te verwerven. Natuurlijk omdat slachtoffers van pesten en agressie veel negatieve gevolgen (zowel mentaal als fysiek) ervaren maar ook omdat het voor de pesters zelf op de lange termijn ongunstig kan zijn. Zo verkrijgen zij wellicht meer populariteit maar worden ze vaak wel als minder aardig beschouwd, echte vrienden zullen ze daardoor minder hebben. Ook lopen ze een verhoogd risico op het vertonen van delinquent gedrag. Op de korte termijn zien zij wellicht vooral de voordelen, op de langere termijn is de kans groot dat ze hier de nadelen van ondervinden. Hoewel het gedrag dus (deels) vanuit evolutionair oogpunt te verklaren is en ook als adaptief kan worden beschouwd, is het aan ons om jongeren te leren om prosociaal gedrag in te zetten en anderen te leren dat het juist de prosociale gedragingen zijn (anderen helpen, complimenten geven) die kenmerkend zijn voor populaire jongeren.

Waarom is dit belangrijk voor Project INFLUENCE?

In Project INFLUENCE vinden we het belangrijk om ook te kijken naar waar bepaald gedrag vandaan komt. Behoefte hebben aan status, gezien worden, erbij willen horen is eigenlijk heel normaal en hoort bij de ontwikkeling van jongeren op de middelbare school. We zijn daar allemaal gevoelig voor geweest, de een misschien wat meer dan de ander. Dat willen wij in ons project ook erkennen. Op dit moment worden pesten en agressie niet alleen in stand gehouden door degene die het doen, maar ook door de erkenning die de omgeving aan hen toekent. Het is daarom niet alleen belangrijk om met agressieve jongeren of pesters in gesprek te gaan maar om ook met iedereen in dezelfde omgeving te werken aan een nieuwe norm. In ons project gaan we met jongeren zelf (wat voor rollen ze ook aannemen in de dagelijkse sfeer) aan de slag. Welke gedragingen zorgen voor een fijn schoolklimaat? Hoe kunnen we deze gedragingen stimuleren in medeleerlingen? Samen gaan we aan de slag om juist deze gedragingen meer zichtbaar te maken en te belonen in de dagelijkse omgang met elkaar.

Meer lezen over de besproken onderzoeken of theorieën?

Theorieën over de evolutionaire basis van pesten en agressie:

1. Hawley, P. H. (1999). The ontogenesis of social dominance: A strategy-based evolutionary perspective. Developmental Review, 19, 97-132. doi:10.1006/drev.1998.0470
2. Volk, A. A., Camilleri, J. A., Dane, A. V., & Marini, Z. A. (2012). Is adolescent bullying an evolutionary adaptation?Aggressive behavior, 38(3), 222-238. doi:10.1002/ab.21418

Empirisch onderzoek naar het verband tussen pesten/ agressie en populariteit:

1. Caravita, S. C., & Cillessen, A. H. (2012). Agentic or communal? Associations between interpersonal goals, popularity, and bullying in middle childhood and early adolescence. Social Development, 21(2), 376-395. doi:10.1111/j.1467-9507.2011.00632.x
2. Hawley, P. H., Little, T. D., & Pasupathi, M. (2002). Winning friends and influencing peers: Strategies of peer influence in late childhood. International Journal of Behavioral Development, 26(5), 466-474. doi:10.1080/01650250143000427
3. Pouwels, J. L., Lansu, T. A., & Cillessen, A. H. (2016). Participant roles of bullying in adolescence: Status characteristics, social behavior, and assignment criteria. Aggressive behavior, 42(3), 239-253. doi:10.1002/ab.21614

Overige literatuur:

1. Prinstein, M. J. (2017). Popular: The power of likability in a status-obsessed world. Penguin. Ook verkrijgbaar in het NL: Populair door M.J. Prinstein.